Met tien procent van de minderjarigen in de jeugdhulp is de schreeuw om goede voorbeelden luider dan ooit. Hoe kun je goed zorgen voor de jeugd? Levi van Dam, landelijk kwartiermaker van Garage2020, ontdekte waarom Castricum, Edam-Volendam, Scherpenzeel en Uitgeest minder dan 6,6 procent van de jongeren in de jeugdhulp hebben. ‘Specialistische zorg blijkt niet noodzakelijk de oplossing.’
Een Blue Zone is een gebied op de wereld waar mensen gemiddeld langer leven én langer gezond leven. De Amerikaanse ‘explorer’ en schrijver Dan Buettner muntte deze term voor Sardinië, Griekenland, Okinawa (Japan), Costa Rica en bij de Zevende-dags Adventisten in Californië. Dit concept inspireerde Levi van Dam. Zouden er in Nederland Blue Zones, ofwel Blauwe Zones, zijn waar weinig kinderen in de jeugdzorg zitten?
Blauwe Zones in de jeugdzorg
Een Blauwe Zone in de jeugdzorg definieerde hij als gemeenten die minder jongeren in de jeugdhulp, jeugdzorg, jeugdbescherming en jeugdreclassering hebben dan gemiddeld in Nederland. Uit de eerste analyse van bekende cijfers van het CBS kwamen elf gemeenten rollen die minder dan 6,6 procent van de jongeren in de jeugdzorg hadden: Aalsmeer, Beemster, Bloemendaal, Castricum, Edam-Volendam, Heemstede, Laren, Scherpenzeel, Staphorst, Uitgeest en Waterland.
Afval criteria
Vervolgens bekeken Van Dam en zijn collega-onderzoekers van gemeente Amsterdam en innovatief kennisinstituut AHTI deze gemeenten nauwkeuriger, met behulp van diepte-interviews met de betreffende gemeenten. ‘Van die elf gemeente hebben we gemeenten die een laag percentage in de jeugdhulp hadden en een hoge sociaaleconomische status (SES), zoals Laren en Bloemendaal, niet geclassificeerd als Blue Zone’, vertelt Van Dam. ‘Een hoge SES is niet na te maken door andere gemeenten.’ Als dat de reden is dat er weinig jongeren in de jeugdhulp zitten, zijn er in die gemeenten niet de lessen te halen waar de onderzoekers naar op zoek zijn. Ook gemeenten waar hele hoge wachtlijsten zijn, vielen af. Weinig kinderen in de jeugdhulp omdat er weinig jeugdhulp wordt aangeboden is geen geschikt criterium voor een Blauwe Zone.
Kleine gemeenten
Na deze selectie bleven vier gemeenten over: Castricum, Edam-Volendam, Scherpenzeel en Uitgeest. ‘We kunnen op basis van onze eerste analyse twee lessen trekken’, vertelt Van Dam. ‘Om te beginnen zijn het kleine gemeenten met minder dan 35.000 inwoners. Het veld voor de hulpverleners is overzichtelijk. De jongeren die hulp gebruiken zijn bekend bij de instanties en de zorgverleners kennen elkaar ook.’
Zorg goed geregeld
‘Daarnaast is de zorg volgens de gemeenten zelf goed geregeld,’ vervolgt van Dam. Dat blijkt onder andere doordat er geen of nauwelijks wachtlijsten zijn. ‘Aanvullende zorg kijkt vaak al in een vroeg stadium mee met een casus. Bijvoorbeeld al bij de diagnostiek en ze pakken al een stuk van de drang-trajecten op.’
Sociale verbindingen
‘De andere les die we van deze gemeenten kunnen leren is dat de sociale verbindingen in deze gemeenten goed zijn. Mensen kennen elkaar. In Edam-Volendam komt dat door familiebanden. In Scherpenzeel lopen die verbindingen waarschijnlijk via de kerk. En in Castricum en Uitgeest zeiden de gemeenten zelf dat het simpelweg onderdeel is van hun cultuur om een praatje te maken met elkaar en naar elkaar om te kijken.’
Specialistische jeugdhulp niet altijd de oplossing
Dit vindt Van Dam goed nieuws. ‘Natuurlijk kun je het aantal familiebanden in een gemeente niet vergroten. En ook moet je niet iedereen naar de kerk of moskee willen sturen, maar je kunt zeker wel sturen op meer sociale cohesie in een gemeente. Er klinkt steeds maar de roep om meer gespecialiseerde jeugdhulp, maar dat is niet altijd de oplossing. Investeren in ontmoetingsmomenten tussen jong en oud en het organiseren van wijk- en buurtactiviteiten kan ook helpen. In essentie is het heel simpel: we moeten elkaar beter leren kennen en durven helpen. Daarmee kun je binnen de natuurlijke sociale verbindingen die er al zijn een stevig netwerk zijn voor jeugd die hulp nodig heeft.’
It takes a village
Het aloude gezegde ‘it takes a village to raise a child’ wordt wederom bevestigd. Maar zijn grotere gemeenten daarom bij voorbaat kansloos? Is een dergelijk hoge mate van sociale cohesie wel haalbaar voor grotere gemeenten? ‘Misschien niet op stadsniveau,’ zegt Van Dam. ‘Maar je kunt in grotere gemeenten en steden wel kijken naar de sociale cohesie per stadsdeel of wijk en hoe de sociale en culturele activiteiten daar de sociale cohesie bevorderen. Een buurtfestival brengt wellicht ook in een stadsdeel mensen bij elkaar.’
Green Zone
De verhouding kinderen ten opzichte van werkenden en ouderen lijkt in deze gemeenten ook optimaal te zijn. Het zijn zogenaamde green zones. ‘Het is opvallend dat als er meer kinderen per werkende volwassene in een gemeente zijn, er minder gebruik gemaakt wordt van jeugdzorg. Waarschijnlijk omdat dan opa’s en oma’s of ooms en tantes inspringen om voor de kinderen te zorgen. Al willen we dit graag verder onderzoeken.’
Mantel der liefde
Of deze gemeenten minder jeugdhulp hebben omdat er beter voor de jongeren wordt gezorgd, zowel formeel als informeel, of omdat problemen niet worden erkend, weet Van Dam niet zeker. ‘We hebben de afwezigheid van jongeren in de jeugdzorg gemeten, niet of de jongeren in deze gemeenten gelukkiger zijn. Hoewel we naast jeugdzorg, -hulp, -reclassering en –bescherming ook gekeken hebben naar vroeg schoolverlaters en het aantal kinderen bij bureau Halt. Ook die twee factoren komen in deze gemeenten minder voor dan het landelijk gemiddelde. Toch kan het natuurlijk altijd zo zijn dat er in deze gemeenten bepaalde groepen niet in beeld zijn. Binnen religieuze gemeenten worden problemen misschien vaker bedekt met de mantel der liefde, in plaats van dat het opgepakt wordt door professionals. Maar ook over die mantel der liefde moeten we niet te negatief zijn. Voor sommige problemen geldt dat daarmee, samen met je naasten, prima valt te leren leven.’
Vervolgonderzoek
Nu deze twee onderzoeken, CBS-analyse en interviews, zijn afgerond hopen Van Dam en collega’s op geld van het ministerie van VWS voor vervolgonderzoek. ‘We hebben nu gekeken naar cijfers uit 2017. We zijn erg benieuwd naar de cijfers van 2018 en 2016, zodat je toch een wat breder beeld kunt krijgen van deze gemeenten. En we zijn benieuwd naar Red Zones, gemeenten die significant meer jongeren in de jeugdzorg hebben. Zouden in die gemeenten sociale cohesie en compacte zorgverlening die elkaar kent helemaal afwezig zijn?’
Dit artikel is gepubliceerd op de website van het vakblad Zorg+Welzijn: https://www.zorgwelzijn.nl/castricum-volendam-scherpenzeel-en-uitgeest-blinken-uit-in-jeugdzorg/